«Քնելուց 30 րոպե առաջ սահմանափակելով բջջայինի օգտագործումը՝ կբարելավվեք քնի որակը»․ Արմեն Մուրադյան

ԵՊԲՀ ռեկտոր Արմեն Մուրադյանի ֆեյսբուքյան գրառումը․ «Եթե քնելուց 30 րոպե առաջ սահմանափակեք բջջային հեռախոսի օգտագործումը, ապա էականորեն կբարելավվեք
քնի որակը և աշխատանքային հիշողությունը։
Քնի որակն ապահովում է ավելի լավ ֆիզիկական և հոգեբանական բարեկեցություն: Այն կարգավորվում է էնդոգեն հոմեոստատիկ, նեյրոգեն և ցիրկադային պրոցեսներով։ Այնուամենայնիվ, շրջակա միջավայրի և վարքի գործոնները նույնպես կարևոր դեր են խաղում քնի հիգիենայի մեջ: Էլեկտրոնային սարքերի օգտագործումն արագորեն աճում է և կապված է բազմաթիվ անբարենպաստ հետևանքների հետ, ինչը հանրային առողջության առումով մտահոգիչ է:
Ամերիկյան «National Library of Medicine» պարբերականում վերջերս հրապարակված հոդվածում նշվում է, որ կատարվել է հետաքրքիր ուսումնասիրություն Սաուդյան Արաբիայում բժշկական կրթություն ստացող ուսանողների հետ համատեղ՝ «Էլեկտրոնային սարքերից կախվածության ազդեցությունը քնի որակի և ուսանողների ուսումնառության որակի վրա» թեմայով:
Հետազոտության գրեթե բոլոր մասնակիցներն օգտագործել են սմարթֆոններ, իսկ նրանց 75.0%-ը (456/608) միշտ օգտագործել են դրանք քնելուց առաջ: Ուսանողների կեսը (53%) քնի վատ որակ ունի, մինչդեռ 32%-ը ունի կախվածություն սմարթֆոնների օգտագործումից: Հետազոտությանը մասնակցած ուսանողների մեկ երրորդը (195/608, 32,07%) պարզվել է, որ կախվածություն ունի սմարթֆոններից, իսկ 62,75%-ը (320/510) գնահատվել են որպես է վատ քնողներ:
Արդյունքները ցույց են տվել, որ ուսումնասիրության մասնակիցների կեսից ավելին տառապում է քնի վատ որակից: Մեկ այլ վերջերս կատարված ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի առաջին կուրսեցիների 75,4%-ը քնի վատ որակ է ունեցել:
Քնի կարևորությունը դժվար է գերագնահատել, քանի որ այն կարևոր դեր է խաղում իմունային, հորմոնալ և սրտանոթային համակարգերում, ինչպես նաև կարգավորում է ախորժակը և նյութափոխանակությունը: Քնի ցածր որակը, որը նկատվում է նշված ուսումնասիրության մեջ, կարող է առողջության համար լուրջ վտանգ ներկայացնել: Ենթադրվում է, որ քնի խանգարման մեխանիզմները անբարենպաստ կարճաժամկետ և երկարաժամկետ ազդեցություն ունեն ընդհանուր բարեկեցության վրա: Սիմպաթոադրենալ համակարգի, սիմպաթիկ նյարդային համակարգի և հիպոթալամո-հիպոֆիզ-մակերիկամային համակարգի ակտիվացումն ակնհայտ է բազմաթիվ դիտարկումների շնորհիվ: Քնի ընթացքում կարճատև և երկարատև արթնացումների ժամանակ թթվածնի ընդունման և ածխաթթու գազի արտադրության ավելացումը վկայում է նյութափոխանակության բարձրացման մասին։
Վատ քնող մարդիկ հակված են ճարպակալման և 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի զարգացման ավելի մեծ ռիսկի, քանի որ քնի դանդաղ ալիքը ճնշելը հանգեցնում է ինսուլինի զգայունության, լեպտինի մակարդակի նվազման և գրելինի մակարդակի բարձրացման: Դարձելի պատճառների բացահայտումը, որոնք հանգեցնում են քնի որակի վատթարացմանը, կարող է օգնել բարելավել քնի հիգիենան:
Մեկ այլ ուսումնասիրություն պարզել է, որ ինտերնետային կախվածությունը սերտորեն կապված է դեռահասների ցերեկային ավելորդ քնկոտության հետ, և ինտերնետային կախվածության մեջ ցերեկային ավելորդ քնկոտության տարածվածությունը կազմել է 37.7%՝ բացի անքնությունից, ապնոեի, ատամների կռճտոցի և մղձավանջների ավելի մեծ տարածվածության:
Կան մի քանի ենթադրյալ մեխանիզմներ, որոնց միջոցով էկրանները ազդում են քնի վրա: Էլեկտրոնային սարքերի օգտագործումը նվազեցնում է այն ժամանակը, որը կարող էր ծախսվել քնի վրա: Էլեկտրոնային սարքերը փոխում են վարքագիծը քնելուց առաջ, քանի որ օգտվողները էկրանի մոտ ավելի երկար ժամանակ են անցկացնում՝ հետաձգելով քնելու ժամանակը: Բացի այդ, ինչպես բռնի, այնպես էլ ոչ բռնի տեսարաններ պարունակող տեսախաղերից ստացված հոգեբանական խթանումը մեծացնում է գրգռվածությունը:
Քնի վրա էլեկտրոնային սարքերի բացասական ազդեցության մեկ այլ հավանական մեխանիզմ է քնելուց առաջ էկրաններից արտանետվող լույսի ազդեցությունը: Սովորաբար մելատոնինի մակարդակը բարձրանում է քնելուց մի քանի ժամ առաջ, բայց ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ էկրանի լույսը նվազեցնում է արյան մեջ դրա մակարդակը՝ ճնշելով քնելու ցանկությունը: Ակնկալվում է, որ քնելուց առաջ էլեկտրոնային սարքերի, հատկապես սմարթֆոնների օգտագործումը նվազագույնի հասցնելը կապահովի քնի որակի բարելավում: Մի փոքր պատահական փորձնական ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ քնի որակը և աշխատանքային հիշողությունը բարելավվել են այն մասնակիցների մոտ, ովքեր սահմանափակել են բջջային հեռախոսի օգտագործումը քնելուց 30 րոպե առաջ: Հեռախոսի օգտագործման սահմանափակումն ընդամենը մեկ շաբաթով ավելացնում է առանց էկրանային լույսի անցկացրած ժամանակը 17 րոպեով և քնի ժամանակը 21 րոպեով։
Ավելցուկային քաշը/ճարպակալումը մեկն է՝ էկրանների առջև անցկացրած ժամանակի պատճառով առավել փաստագրված հետևանքներից: Բազմաթիվ ուսումնասիրություններ պարզել են կապը էկրանների ազդեցության և ճարպակալման ռիսկի բարձրացման միջև: Հասարակական վայրերում էկրանների առջև անցկացրած ժամանակը կրճատելու պատահական վերահսկելի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ երեխաների քաշի ավելացումը նվազել է, ինչը վկայում է պատճառահետեւանքային կապի մասին:
Ժամանակակից ապացույցները ցույց են տալիս, որ էկրանների ազդեցությունը երեխաների և դեռահասների մոտ գիրություն է առաջացնում՝ դիտման ընթացքում սննդի ընդունման ավելացման պատճառով: Բարձր կալորիականությամբ և ցածր սննդարար արժեք ունեցող սննդի և ըմպելիքների գովազդի ազդեցությունը, որն ազդում է երեխաների նախասիրությունների, գնման պահանջների, սպառման սովորությունների վրա կրճատում է նաև քնի տևողությունը:
Օրական 1 ժամից ավելի հեռուստացույց դիտելը կամ վիդեո խաղեր խաղալը կապված է ճարպակալման հետ դեռահասների մոտ, ովքեր չեն հետևում ֆիզիկական ակտիվության պահպանմանը:
Ֆիզիկական ակտիվության պակասը, քնի և սնվելու ոչ պատշաճ ռեժիմը, շաքար պարունակող ըմպելիքների օգտագործումը և նստակյաց ապրելակերպը դեռահասների մոտ ավելորդ քաշի/ճարպակալման ռիսկի կարևոր գործոններ են: Դեռահասները, ովքեր ավելի քան 4 ժամ անցկացնում են համակարգչի կամ ձեռքի սարքերի հետ, ունեցել են ավելորդ քաշի/ճարպակալման ամենաբարձր տարածվածությունը (36,6%), համեմատած դեռահասների 29,5% - ի հետ, ովքեր 1-3 ժամ են անցկացնում համակարգչի կամ հեռախոսի հետ, և դեռահասների 27,5%-ը, ովքեր 1 ժամից պակաս են անցկացնում էկրանների առջև: Նմանատիպ պատկեր է նկատվել նաև հեռուստացույց դիտելիս կամ տեսախաղեր խաղալիս»։