«Գոյչա-Զանգեզուրի Հանրապետությունը»` Ադրբեջանի հորինած պահանջների զավեշտալի օրինակ

«Գեղարդ» հիմնադրամը գրում է․ «Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի Հանրապետության տարածքների նկատմամբ տևական պահանջներն, ինչպես նաև դրանց հիման վրա կեղծ պատմության ստեղծումը վերջին շրջանում ծայրահեղության են հասել: Արդյունքում «ծնվում են» իրականությանը հակասող նախագծեր, որոնցից մեկն էլ, այսպես կոչված, «Գոյչա-Զանգեզուրի Հանրապետությունն» է։

2022 թվականի սեպտեմբերին մի խումբ ադրբեջանցիներ հայտարարություն տարածեցին ՀՀ-ի տարածքում «Գոյչա-Զանգեզուրի Հանրապետության» (ԳԶՀ) ստեղծման մասին, որի սահմաններն ընդգրկելու էին Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի և Սյունիքի մարզերը։ Ադրբեջանցիներ Ռիզվան Թալիբովը և Մեհմեդ Ալի Արսլանն Անկարայում իրենց հայտարարեցին «Արևմտյան Ադրբեջանի Գոյչա-Զանգեզուրի Հանրապետության» նախագահ և փոխնախագահ։ Իր խոսքում «նախագահ» Թալիբովը նշել էր, որ Թուրքիան առաջին երկիրն է, որը ճանաչել է այդ հանրապետությունը, ավելին՝ «Թուրքիան և Արևմտյան Ադրբեջանի Գոյչա-Զանգեզուրը մեկ ազգ, երկու պետություն են»։ Իսկ «փոխնախագահ» Մեհմեդ Ալի Արսլանը հավելել էր, որ Զանգեզուրն օսմանյան հող է։

Ըստ տարածված հայտարարության, որի մեջ արտացոլված էր նորաստեղծ «հանրապետության» ապագա կառավարության կառուցվածքը, մեկամսյա ժամկետում պետք է հայտարարվեր նաև խորհրդարանի (Ազգային ժողովի) գումարման մասին։ Նախատեսվում էր հանրապետության մայրաքաղաք հռչակել Կապան (թշնամին այն անվանում է Գաֆան) կամ Վարդենիս (Բասարգեչար) քաղաքներից մեկը։ Ի դեպ, անհեթեթությունը հասնում էր նրան, որ հայտարարության տեքստում նշվում էր, թե հետագայում Հայաստանի հետ կհամաձայնեցնեն՝ այս երկու քաղաքներից որը կնախընտրի Հայաստանը՝ որպես ԳԶՀ-ի մայրաքաղաք։ Ավելին՝ հայտարարության 11-րդ կետում նշվում էր, որ «Գոյչա-Զանգեզուրի Հանրապետությունը» դիտարկում և ընդունում է խաղաղ պայմաններում հայ բնակչության հետ համակեցությունը՝ Հայաստանի Հանրապետության միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններում՝ դաշնային իրավական հիմունքներով։ Նախագծի նախաձեռնողները բանակցություններ էին վարել նաև Իրաքի քրդերի՝ իսլամիստական շարժման առաջնորդ Ալի Բապիրի հետ։

Ըստ ադրբեջանական մամուլում շրջանառվող տեղեկությունների՝ Ռիզվան Թալիբովը ծնունդով Խորհրդային Հայաստանի Ճամբարակի շրջանի Յանխակայա (Մեշաքենդ), այժմ՝ Անտառամեջ, գյուղից է։ Սովորել է Բաքվի պետական համալսարանի միջազգային հարաբերությունների բաժնում․ քաղաքագիտության դոկտոր է։ Բայց, ինչպես պարզվում է, նա մեծ հեղինակություն չի վայելում Ադրբեջանում։ 2005 թվականին, երբ ձերբակալեցին Ալի Ինսանովին, Թալիբովն ստեղծեց և գլխավորեց վերջինիս իրավունքների պաշտպանության կոմիտեն։

Ադրբեջանական մեկ այլ «ծրագրի» ղեկավար Գաֆար Չախմախլին, որն ստեղծել էր «Իրևանի թուրքական հանրապետության վտարանդի կառավարությունը», Թալիբովին նշանակել էր այդ «հանրապետության» փոխնախագահ։ Սակայն 2021 թվականին նա հրաժարական էր տվել և մեկ տարի անց հայտարարել «Գոյչա-Զանգեզուրի Հանրապետության» ստեղծման մասին, որը Գաֆար Չախմախլին սադրանք համարեց և «Cebhe.info»-ին տված հարցազրույցում Թալիբովին մեղադրեց «արևմտյան ադրբեջանցիներին» պառակտելու մեջ։

«Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքն» իր հերթին հայտարարեց, որ չի ճանաչում «Գոյչա-Զանգեզուրի Հանրապետություն» կոչվող կառույցը, առնչություն չունի դրա հետ, և նման սիրողական գործունեությունը համարում է վնասակար՝ «պատմական հողերը» վերադարձնելու տեսանկյունից։ Ավելին՝ Ադրբեջանի մեջլիսի պատգամավոր, «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնք»-ի փոխնախագահ Հիքմեթ Բաբաօղլուն հայտարարեց, որ սա իսկական սադրանք է «Զանգեզուրի միջանցք»-ի բացման դեմ և հնարավոր է՝ Թալիբովը Զանգեզուրում քրդական պետություն ստեղծելու նպատակ ունի։ Բաբաօղլուն մատնանշում էր այն հանգամանքը, որ Թալիբովը Մեհմեդ Ալի Արսլանին նշանակել է փոխնախագահ, ով բանակցություններ է վարել Իրաքի քրդերի «Իսլամական արդարություն» կուսակցության ղեկավար Ալի Բապիրի հետ։ Ի դեպ, Մեհմեդ Ալի Արսլանը ծագումով քուրդ է։

Այն, որ Արսլանն Անկարայում նշել էր, թե Զանգեզուրն օսմանյան հող է, պատճառ դարձավ «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնք»-ի կողմից Ադրբեջանում բողոքի ակցիաների կազմակերպմանը։ Ըստ «Համայնք»-ի՝ նման հայտարարությունները վնաս կհասցնեն Ադրբեջանի և Թուրքիայի հարաբերություններին․ «սա խորամանկ ու ցինիկ սադրանք է՝ ուղղված Ադրբեջան-Թուրքիա եղբայրության դեմ»։

2023 թվականին Ռիզվան Թալիբովը հեռացվել է «Գոյչա-Զանգեզուրի Հանրապետություն» ղեկավարությունից, իսկ գոյություն չունեցող հանրապետության ղեկը տրվել է Թուրքիայում բնակվող Թունզալա Չալաբիևային։ Սակայն նույն թվականի օգոստոսին Թալիբովն ու Չալաբիևան ձերբակալվել են Ադրբեջանի պետական անվտանգության ծառայության կողմից։ Դրանից մի քանի օր անց հայտարարվել էր այն մասին, որ «Գոյչա-Զանգազուրի Հանրապետության» նախաձեռնողները դադարեցրել են իրենց գործունեությունն ու հրաժարվել իրենց գաղափարներից։

Այսպիսով, Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքների նկատմամբ շարունակական պահանջներն ու կեղծ պատմության հիման վրա կառուցված ծրագրերն արտացոլում են Ադրբեջանի քաղաքականության և քարոզչության հակասությունները։ Նման սադրիչ նախագծերը հայտնվում են նաև գաղափարական, քաղաքական և անձնական շահերի բախման կիզակետում, ինչը հերթական ցուցիչն է, որ այդ ծրագրերը զուրկ են պատմական, գիտական և քաղաքական հիմնավորումներից։