«Ունեցեք համարձակություն և ընդունեք Ձեր սխալներն ու վրիպակները». ուրարտագետը` Սմբատ Հովհաննիսյանին
215
Երկուշաբթի, 06 նոյեմբերի, 2023 թ., 00:48
«Էրեբունի» արգելոց-թանգարանի տնօրեն, ուրարտագետ Միքայել Բադալյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է․ «Նայեցի մեր գործընկեր Սմբատ Հովհաննիսյանի հարցազրույցը rearrange հարթակում: Ինձ համար այդ հարցազրույցում բավական կառուցողական կետեր կան: Սակայն, չեմ կարող ընդունելի համարել, երբ գիտնականը, չլինելով տվյալ ոլորտի մասնագետ, իրեն իրավունք է վերապահում անել վստահ պնդումներ: Խոսելով 7-րդ դասարանի դասագրքում տեղ գտած Ուրարտուի քարտեզի մասին, Սմբատ Հովհաննիսյանը հայտնում է, որ այո, իրենք ընդունել են, որ դասագրքում եղել է սխալ և այնտեղ պետք է լիներ Իշպուինի արքայի ժամանակաշրջանի քարտեզը: Այն, որ այդ քարտեզը լի է բազմաթիվ անճշտություններով, կոպիտ սխալներով, անդրադարձել եմ իմ նախկին գրառումներում և հարցազրույցներում: Պարոն Հովհաննիսյանն իր հարցազրույցում նշում է (1:09 րոպե), որ Իշպուինին և անգամ Մենուան մաքսիմումը հասել են Արաքս գետ և Էթիունի պետությունը իրենք չեն նվաճել… Հարգարժան պարոն Հովհաննիսյան, իսկ ներկայիս Իրանի իսլամական հանրապետության Ուրմիա լճից արևմուտք ընկած տարածքները Իշպուինին և Մենուան չէ՞ին նվաճել, որ չեք տեղադրել քարտեզում: Քանի որ Ձեր դասագրքի մի զգալի շարադրանքը, գոնե հնագույն շրջանի վերաբերյալ գրված է զուտ այս կամ այն ենթադրության, վարկածի և նույնիսկ հիպոթեզի վրա, իսկ գուցե լսած լինեիք, որ կան նաև բավական հետաքրքիր ենթադրություններ, որ Արտաշատի ուրարտական ժամանակաշրջանի կառույցները հիմնվել են Մենուայի կողմից: Այժմ, Արաքսն անցնել-չանցնելու մասին: Ամենայն հավանականությամբ, նույն Իշպուինին և Մենուան հասել են առնվազն մինչև Սյունիք: Վերին Անձավի պեղումների ընթացքում՝ տաճար տանող մուտքի մոտ, գտնվեցին խիստ վնասված բրոնզե շղթայի օղեր: Հետագայում Ստամբուլի համալսարանի լաբորատորիայում իրականացված արդյունքների ժամանակ պարզ դարձավ, որ օղերն արձանագիր են և ունեն հետևյալ տեքստը. «Խալդի աստծուն՝ տիրոջը, նվիրեցին Իշպուինին՝ Սարդուրիի որդին, Մենուան Իշպուինիի որդին և Ինուշպուան՝ Մենուայի որդին, երբ նրանք երկիրն Ամուշա քաղաքի նվաճեցին»: Ինչպես տեսնում ենք, արձանագրությունը վկայում է Ամուշա քաղաքի երկրի նվաճման մասին: Հետաքրքիր է, որ այս տեղանունը հիշատակվում է նաև ավելի ուշ ժամանակաշրջանի միապետ՝ Արգիշթի II-ի՝ ՀՀ Սյունիքի մարզի Սիսիան քաղաքից արևմուտք տեղակայված Թանահատի շրջակայքում՝ խաչքարերի շարքում հայտնաբերված երկկողմանի ուրարտական արձանագրության մի հատվածում: Ըստ հեղինակավոր ուրարտագետներ Նիկոլայ Հարությունյանի՝ Ամուշան պետք է տեղեկայաված լիներ Սյունիքում, իսկ աշխարհի ամենահայտնի ուրարտագետներից Միրյո Սալվինին Ամուշայի տեղորոշումը ենթադրում է Արցախի տարածքում (Salvini M., The Eastern Provinces of Urartu and the beginning of History in Iranian Azerbeijan, in Studies in Honour of Altan Çilingiroğlu, A Life Dedicated to Urartu on the Shores of the Upper Sea (ed. E.Abay et al), Istanbul, 2009, p., 505): Ամենայն հավանականությամբ, վերը նշված օղերն էլ ավար են վերցվել Ամուշա քաղաքի երկրից և նվիրաբերվել տերության գերագույն աստված Խալդիին ու վերջինիս տաճարին: Հարգելի պարոն Հովհաննիսյան, շատ հետաքրքիր է, ինչո՞ւ հենց Իշպուինիի քարտեզը: Ինչո՞ւ չեք տեղադրել, օրինակ, Արգիշթի Մենուայորդու և կամ նրա որդու Սարդուրու ժամանակաշրջանների քարտեզը, երբ աշակերտները կարող են հստակ պատկերացում կազմել տերության սահմանների մասին: Ինչո՞ւ մի տող չեք գրել Էրեբունի Երևանի մասին: Սա Ձեր գիտական հոդվածը չի, սա դասագիրք է: Խնդրում եմ Ձեզ, ունեցեք համարձակություն և ընդունեք Ձեր սխալներն ու վրիպակները, դիմեք ուսուցիչներին և աշակերտներին և տեղադրեք նորմալ քարտեզներ: Շատ շուտով կանդրադառնամ դասագրքում տեղ գտած մեկ այլ քարտեզի և դրան առնչվող սխալներին»: