«Ալիևի նոր պայմաններն ու դրանց հետևանքները»․ Դավիթ Կարապետյան
116
Ուրբաթ, 05 հուլիսի, 2024 թ., 02:30
Միջազգայնագետ Դավիթ Կարապետյանի ֆեյսբուքյան գրառումը․ «Ալիևի նոր պայմաններն ու դրանց հետևանքները… Ալիևն Ադրբեջանում Կանադայի նորանշանակ դեսպանի հետ հանդիպման ժամանակ ևս մեկ անգամ հստակեցրեց արդեն իսկ բոլորիս հայտնի 1 առանցքային և 1 օժանդակ պայման (2-րդն առաջ կգա, երբ Հայաստանը բավարարի առաջին պայմանը): Եթե դրանք Հայաստանը չբավարարի՝ «խաղաղության պայմանգիրը» նա չի ստորագրի: * Հայաստանը պետք է փոխի սահմանադրությունը, * Հայերի և ադրբեջանցիների վերադարձի իրավունքը պետք է ապահովվի փոխադարձաբար: Ընդ որում, երկրորդին Ալիևն ադրադարձ կատարեց կանադացի դիվանագետի ուղիղ այն հարցին, թե հայերի Արցախ վերադարձի իրավունքի ապահովման ինչպիսի՞ նախադրյալներ կան։ Ալիևը շեշտեց, որ այդ իրավունքը պետք է ապահովվի փոխադարձաբար և որ պետք է ապահովել այսպես կոչված «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի» ներկայացուցիչների Հայաստան վերադառնալու իրավունքը։ Ըստ նրա՝ ադրբեջանական բնակչությունը տարբեր փուլերում, վերջին անգամ՝ 1988 թվականին, Հայաստանի տարածքում ենթարկվել է էթնիկ զտումների, իսկ նրա նյութական և մշակութային ժառանգությունն ամբողջությամբ ոչնչացվել է: Ստացվում է, եթե ըստ Ալիևի, «խաղաղության պայմանագրի» ամենակարևոր պայմանը Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունն է, քանի որ «այն տարածքային պահանջներ է պարունակում Ադրբեջանի նկատմամբ», (չնայած, որ դա բնավ այդպես չէ) ավելին՝ անգամ, եթե ընդունենք, որ այդ պայմանը բավարարվում է, սակայն գործնականում նման սցենարի «հավանականությունը» այնուամենայնիվ պահպանվում է, ապա վերջինս պետք է նվազագույնը այդքանը գիտակցի ու հասկանա, որ նման «ուլտիմատումի» բավարարման պարագայում անգամ նա իրեն ու իր երկրին այդուհանդերձ չի ձերբազատում հայկական հնարավոր ռևանշից: Բայց դրանով նա գոնե կարողանում է հայի ձեռքով իր իսկ մայր օրենքից հանել Արցախ բառն ու Արցախի հետ կապող ցանկացած դրույթ ու հիշատակում: Եվ հետո, եթե Հայաստանը դեռևս մերժում է այդ ուլտիմատումը՝ պատճառաբանելով, որ դա Հայաստանի ներքին գործերին միջամտություն է, որն անթուլատրելի է, ի՞նչ է անելու Ալիևը: Չի ստորագրելու և հետո՞, պատերա՞զմ է սկսելու այդ պատրվակով: Չեմ կարծում: Նա նաև գիտակցում է, որ կոլեգա Փաշինյանն անգամ եթե այդ քմահաճույքը պատրաստակամ է բավարարել, միևնույն է՝ դա գերխնդիր է նրա համար, որովհետև այ դա արդեն համաժողովրդական հանրաքվեյով է տեղի ունենալու: Ուրիշ տարբերակ չկա: Սա Տավուշում տեղի ունեցած ձևական դելիմիտացիա դեմարկացիան չէ, որ ֆիկտիվ կատարի, «սղցնի գնա»: Չնայած, որ դա էլ չի մարսելու… Իսկ ինչ վերաբերում է այսպես կոչված «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի» ներկայացուցիչների Հայաստան վերադառնալուն, ապա ժամանակին նման սցենարի իրականություն դառնալու պարագայում թվարկել եմ բոլոր վտանգներն ու անդառնալի հետևանքները: Սակայն, դիտելով ադրբեջանական իշխանության «Baku TV» հեռուստատեսությամբ ցուցադրված հատուկ թողարկումն այս մասին, պարզ դարձավ, որ երևան են եկել նոր պահանջներ ու հայեցակարգեր: Ուսումնասիրելով դրանք, հասկանալի է դառնում որ նոր, ավելի վտանգավոր դրսևորումներ ու երանգներ է այն ստացել: Ըստ այդմ՝ ՀՀ Սահմանադրության մեջ պետք է կատարել, այսպես կոչված «արևմտյան ադրբեջանցիների (ըստ որոշ աղբյուրների այդ թիվը շուրջ 300 հազարն է) վերաբնակեցմանն» առնչվող 2 փոփոխություն. * «Արևմտյան ադրբեջանցիների» անվտանգության ապահովում՝ օտարերկրյա միջնորդական առաքելության երաշխավորությամբ։ Հայաստանում պետք է տեղակայվեն զինված ուժեր այն երկրից, որը դաշնակից է Ադրբեջանին ու վայելում է վերջինիս վստահությունը: Այստեղ հասկանալի է, որ խոսքը միանշանակ Թուրքիային է վերաբերում, որն էլ դրան պատրաստ է: Ընդ որում, քանի որ Ադրբեջանը չի վստահում Հայաստանին, ինչ-որ փուլից սկսած «արևմտյան ադրբեջանցիները» պետք է ունենան իրենց սեփական անվտանգությունը կազմակերպելու հնարավորություն: Ասել կուզի՝ Հայաստանում ստեղծվելու են ադրբեջանական զինված ստորաբաժանումներ: * «Արևմտյան ադրբեջանցիների» ադրբեջաներենով կրթության, կրոնի ու դավանանքի, ինչպես նաև սեփականության իրավունքի ապահովում։ Հայաստանում լինելու են ադրբեջանական դպրոցներ, ադրբեջաներենը՝ պաշտոնապես թուլատրելի լեզու: Նույն սկզբունքով վերջիններս պետք է ունենան գույքի և սեփականության ձեռքբերման, ինչպես նաև սոցիալ-տնտեսական նույն իրավունքները: Թուլատրվելու է կառուցել հոգևոր-մշակութային կառույցներ (մզկիթներ, մինարեթներ): Այսպիսով, սա ոչ այլ ինչ է եթե ոչ Հայաստանն օկուպացնելու կանխամտածված ու մշակված քաղաքականություն: Պարզապես դա արվում է մարդասիրական քողի ներքո։ Ի դեպ, սրա «խաղաթուղթը» ամբողջությամբ հայաթափված Արցախն է: Ալիևյան ռեժիմը սահմանել է նաև հետևյալը: Որքան հայ պատրաստ է վերադառնալ Արցախ, այդքան թվաքանակի ադրբեջանցի պետք է հնարավորություն ստանա «վերադառնալ Արևմտյան Ադրբեջան»: Այսինքն՝ քանակ քանակի դիմաց: Եթե Արցախ վերադարձող հայերի համար վերականգնվում է գույքի և սեփականության հանդեպ իրավունքները, նույն տրամաբանությամբ էլ նրանց է ընձեռվելու այպիսի իրավունքներ ՀՀ-ում: Ի դեպ, Ալիևն ունի արցախահայերին պատկանող գույքի ու սեփականության պետականացման ու տնօրինման հետ կապված խնդիր: Այս պահին նա չի կարող հենց այնպես, ինչ-որ մեկին նվիրաբերի արցախահային պատկանող բնակարանը կամ սեփական տունը: Այդ իսկ պատճառով է նաև, որ գյուղերում ու քաղաքներում կառուցում է առանձին շենքերով թաղամասեր: Ընկալումը հետևյալն է: Ալիևն այն հումանիստը կամ կիրթ ու կառուցողականը չէ, որ բարեխղճորեն սպասում է, թե երբ արցախահայերը կժամանեն ու ադրբեջանցիների հետ դուռ-դրկից սկզբունքով համատեղ խաղաղ կհամագոյակցեն: Ընդհակառակը՝ Ալիևը «բինգո է բռնել», քանի որ չէր կարող անգամ ենթադրել, որ պատմության մեջ առաջին անգամ Արցախն ամբողջությամբ կհայաթափվի: Բայց և Արցախը Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության մեջ դիտարկելով՝ դեռևս փաստ չէ, որ նա կարող է անկաշկանդ տնօրինել հայերի անշարժ գույքը: Աշխարհն ասում է՝ հողն է քոնը, հողի վրայինը ունի տեր: Մանավանդ, որ ադրբեջանական կադաստրում դրանք չկան: Թե չէ Ալիևը վաղուց պետականացրել ու որպես ճոխ նվիրատվություն հանձնել էր հայերի անշարժ գույքն ու ունեցվածքն իր համաքաղաքացիներին: Սակայն այստեղ կա մի մեծ բայց. այս պահին Ստեփանակերտում բնակվում է 3 հազար ադրբեջանցի: Նրանք ուժային ու մունիցիպալ կառույցներում աշխատողներն ու իրենց ընտանիքի անդամներն են: Սեպտեմբերին նախատեսվում է Ստեփանակերտի մեծաքանակ բնակեցումը: Ըստ որոշ աղբյուրների դա արվելու է հետևյալ հանգամանքները հաշվի առնելով. * Բնակեցնել քաղաքն այնպես, որ անգամ հայերի վերադարձի դեպքում, ընդհանուր բնակիչների քանակը կազմի այնքան, որ գերադրող մեծամասնությունը լինեն ադրբեջանցիները: Տեղական ինքնորոշման մարմինների ցանկացած ընտրությունների ժամանակ սկզբունքայնորեն պետք է հաղթի ազգությամբ ադրբեջանցի թեկնածուն: Բացառվելու է ազգությամբ հայ քաղաքապետ լինելու հանգամանքը: Եվ դա վերաբերվում է Արցախի բոլոր քաղաքներին: Այդ առումով գյուղերում գուցե բացառություններ լինեն: * Իսկ եթե արցախահայերն այդպես էլ չվերադառնան, ապա Ալիևին մնում է կամ օրենքի ուժով ապօրինի ու անօրինական համարել բոլոր շենք-շինությունները, սեփական տները և դրանց ապամոնտաժման որոշումներ կայացնել և քանդել դրանք, (որն իհարկե քիչ հավանական է) կամ օտարել, նոր հասցեագրումով, կադաստրային սեփականություններ ձևակերպել, պետականացնել ու ռեզերվացնել, իսկ ընթացքում վաճառել կամ նվիրաբերել դրանք: Այդպես է արել Թուրքիան Արևմտյան Հայաստանում: Ինչևէ, բարդ իրավիճակում ենք: ՀՀ գործող իշխանություններն ուլտիմատում -ընտրության առաջ են կանգնած: Իհարկե իրենց խելքի, արածի ու չարածի պատճառով: Ըստ իս, եթե երկընտրանք, ապա փաշինյանական ռեժիմը կնախընտրի 2-րդի մերժումը: Հայաստանում դեմոգրաֆիական փոփոխությունը որքան էլ առաջին հայացքից նրանց ձեռնտու է, այքան էլ խնդիր է… Գոնե դա կարծում եմ, որ նա գիտակցում է»: